همزمان با برگزاری بزرگترین رویداد فرهنگی و اقتصادی جهان ( اکسپو میلان 2015 با شعار تغذیه زمین ، انرژی برای حیات ) ، و در فاصله ای کمتر از 250 کیلومتر در شرق پایتخت صنعتی ایتالیا ، پنجاه و ششمین بینال هنر در شهر رویایی ونیز آماده استقبال از مخاطبان تخصصی هنر در بازه زمانی حدود 200 روز ( 15 اردیبهشت تا اول آذر ماه 1394 ) است .

دوسالانه هنر ونیز هر دو سال یک بار و به مدت شش ماه برگزار می شود . در این بازه زمانی مهمانان و مخاطبین این جشنواره بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر تخمین زده شده است به علاوه بیش از 7000 خبرنگار بین المللی ، بیش از 400 شبکه تلویزیونی و بیش از صدها هنرمند جهانی از مخاطبین قطعی این جشنواره بوده و به دلیل همزمانی دوسالانه هنر ونیز امسال با نمایشگاه بین المللی اکسپو میلان، آمار بازدیدکنندگان بیش از دو برابر آمار قبلی پیش بینی می شود .

امکان شرکت در این دوسالانه تنها برای موسسات رسمی دولتی و بنیادهای غیرانتفاعی فرهنگی و هنری مقدور است. این جشنواره با بیش از یک قرن فعالیت رسمی ( از سال 1895 ) لیستی از تمامی هنرمندان مشهور و نامی دوران مدرن و معاصر را در سابقه درخشان خود دارد و هنوز هم سکوی مهمی برای پیشرفت و معرفی هنرمندان در عرصه بین المللی است .

با توجه به سابقه طولانی دوسالانه ونیز به عنوان قدیمی ترین و معتبرترین دوسالانه هنر جهان، حضور ایران در تاریخچه این جشنواره به طور مستمر نبوده و با توجه به میزان بودجه های فرهنگی بخش دولتی و شرایط غالب ، هنر ایران در فضایی بسیار محدود به نمایش گذاشته شده است و در این دوره پس از 6 دوره حضور محدود و کم اثر ایران در بینال های هنر گذشته ( 2 دوره در زمان پهلوی و 4 دوره پس از انقلاب ) و همچنین حضور آبرومند و ثمربخش اما محدود معماری ایران در بینال معماری سال 2014 ، با حمایت بخش خصوصی و بنیاد خانوادگی فیض نیا ، زمینه ای برای حضور قدرتمند ایران در عرصه هنر و معماری در سال 2015 فراهم آمده به طوری که از نظر مساحت زیربنای غرفه ، تعداد هنرمندان و آثار ارائه شده ، دومین غرفه پس از کشور میزبان ( ایتالیا ) کشور ایران بوده که مستند این ادعا 2.000 متر مربع زیربنای غرفه ، حضور بیش از 40 هنرمند و معرفی 150 اثر هنری و 64 پروژه معماری است .

 دلیل حضور معماری در بینال هنر

با توجه به اینکه بینال در سال های فرد به هنر و در سال های زوج به معماری اختصاص دارد دو دلیل مهم باعث حضور معماری ایران در بینال هنر سال 2015 شد که اولین مسئله ضرورت هم پیوندی و نمایش توامان هنر و معماری در کنار هم به منظور انتقال تصویری مناسب از فرهنگ ایران زمین است و دومین دلیل پیش زمینه ای برای حضور قدرتمند ، حرفه ای و پرثمر در بینال سال 2016 معماری در همین فضای فعلی با مساحت حدود 2.000 متر مربع است .

 موقعیت پاویون ایران

موقعیت پاویون ایران از جمله مزایای کلیدی و امتیازهای ویژه آن به منظور جذب مخاطب و معرفی تصویر ایران است به طوری که با طی مسیری پیاده در زمانی کوتاه تر از 7 دقیقه از ایستگاه راه آهن شهر ونیز امکان بازدید از غرفه ایران برای بازدید کنندگان فراهم می آید که این مسئله با توجه به فاصله نسبتا زیاد ایستگاه راه آهن تا باغ اصلی بینال ( آرسناله و جاردینی ) و ترافیک زیاد انسانی در مسیرهای آبی و پیاده منتهی به محل اصلی بینال به عنوان مزیت رقابتی غرفه ایران برای جذب مخاطب است و دلیل دیگر موقعیت پاویون ایران در این منطقه از شهر ونیز ، تثبیت موقعیت کشورها در باغ بینال از سال های گذشته و عدم وجود فضای بزرگ و مناسب هم سطح با موقعیت فعلی در محل اصلی بینال است. لازم به توضیح است که کاربری پیشین پاویون ایران ، کارگاه ساخت موتورهای کشتی بوده و دارای دسترسی های مختلف از کانال آب و مسیر پیاده می باشد .

 تدوین پیشنهاد و فراخوان عمومی

تهیه و تدوین پیشنهاد چگونگی حضور معماری ایران در بینال ونیز با پیگیری های مداوم و مستمر مدیر بخش معماری بینال با بنیاد فیض نیا و موزه هنرهای معاصر و با استفاده از ظرفیت ها و توانایی های جامعه مهندسان معمار ایران انجام گردید و در نهایت در اوایل اسفند ماه 1393 طی یک نامه رسمی ، فرآیند حضور معماری ایران در بینال ونیز از طرف جامعه مهندسان معمار ایران به وزارت راه و شهرسازی تحویل و با همکاری معاون محترم مسکن و ساختمان وزارت خانه ( آقای دکتر حامد مظاهریان ) با موافقت جناب آقای دکتر عباس آخوندی ، وزیر محترم راه و شهرسازی ، مسیر اجرایی و ستادی خود را به طور جدی آغاز کرد .

بر اساس پیشنهاد تهیه شده توسط جامعه مهندسان معمار ایران و موافقت وزارت راه و شهرسازی و موزه هنرهای معاصر تهران، روند اجرایی حضور معماری ایران در بینال هنری ونیز در اسفند ماه سال 1393 کلید خورد و بر اساس فراخوان ارائه شده ، موضوع از روز سه شنبه 26 اسفند ماه 1393 تا پایان روز شنبه 8 فروردین 1394، مورد استقبال جامعه مهندسی معماری کشور قرار گرفت و 225 پروژه از 89 معمار ، دفتر معماری و شرکت مهندسین مشاور، در کاربری های مختلف مسکونی ( ویلا ، آپارتمان و شهرک ) ، مجموعه های چند منظوره تجاری ، اداری و خدماتی ، رستوران ، هتل ، تفریحی و ورزشی ، آموزشی و .... به دبیرخانه بینال ارسال گردید .

پروژه های ارسالی از تنوع جغرافیایی بالایی برخوردار بوده و از شهرهای بزرگ ایران مانند تهران ، اصفهان ، شیراز ،تبریز و مشهد و حتی از شهرهای کوچک نظیر بم ، رفسنجان ، ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان ، تکاب و.... و همچنین از شهرهای خارج از ایران نظیر پکن ، فرانکفورت و بانکوک برای حضور در بینال کاندید شدند .

پروژه های ارسال شده شامل حوزه های مختلف طراحی معماری ، طراحی شهری ، طراحی داخلی ، طراحی نما ، محوطه سازی و بازسازی و مرمت بودند که بخش عمدهء آن (حدود 80 درصد) که در حوزه معماری بود برای مرحله گزینش ملاک عمل قرار گرفت .

با توجه به زمان بندی اشاره شده در متن پیشنهاد اولیه ، جلساتی در روزهای یکشنبه و دوشنبه نهم و دهم فروردین ماه 1394 با حضور نماینده محترم وزارت راه و شهرسازی ( آقای دکتر حامد مظاهریان ، معاون محترم مسکن و ساختمان ) و اعضاء محترم هیئت دبیران جامعه مهندسان معمار ایران (شامل آقای مهندس سید محمد بهشتی ، آقای مهندس ایرج کلانتری ، آقای دکتر شهاب کاتوزیان ، آقای مهندس حمیدرضا ناصر نصیر ، آقای دکتر کاوه بذرافکن و خانم مهندس پرشیا قره گوزلو ) و آقای مهندس مهرداد زواره محمدی (عضو هیئت دبیران جامعه مهندسان معمار ایران ، مدیر مسابقه و مدیر بخش معماری بینال ونیز ) تشکیل گردید و با تصمیم به محدودیت ارائه حداکثر یک پروژه معماری توسط هر شرکت کننده و بررسی تطبیقی پروژه ها با شرایط فراخوان ، بررسی شبهات مالکیت معنوی برخی از آثار و ... ، تعداد 64 پروژه به منظور حضور در بخش معماری بینال هنری ونیز گزینش گردید .

 معرفی بخش های پاویون ایران

پاویون ایران در بینال هنر ونیز سال 2015 از سه قسمت اصلی تشکیل شده است : بخش اول که بخش اصلی پاویون است و مساحت زیادی را نیز به خود اختصاص داده با نام بازی بزرگ (Great Game ) اشاره ای مفهومی و ظریف به جغرافیای ژئوپلتیک ایران بزرگ داشته و ظرفیت های هنری ایران بزرگ و کشورهای همسایه که ریشه ها و پیوندهای مشترکی دارند را به تصویر کشیده است. جریان های سیاسی ، تاریخی که از قرن نوزدهم میلادی در این منطقه آغاز شده و تاکنون نیز به گونه های مختلف ادامه دارد امروزه در محافل سیاسی و اجتماعی به بازی بزرگ معروف است ، بازی بزرگ به تاثیر رویکرد ابرقدرت ها در این منطقه از آسیا اشاره دارد. رویکردی که به لحاظ سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، مذهبی ، فرهنگی و هنری منجر به تغییراتی در این محدوده جغرافیایی شده است و امروزه تاثیر این تغییرات به وضوح در هنر این کشورها به چشم می خورد .

هنرمندان و آثاری از کشورهای هندوستان ، پاکستان ، افغانستان ، آذربایجان ، کردستان عراق در کنار هنرمندان ایرانی سعی بر آن دارند که تاثیر شرایط حاکم بر این منطقه را در هنر نشان دهند .

ایده این مجموعه با در نظر گرفتن موقعیت خاص جغرافیایی این کشورها شکل گرفته است. موقعیت خاصی که نه تنها این منطقه را منحصر به فرد نموده بلکه باعث ایجاد وجوه اشتراک بسیاری از لحاظ تاریخی ، فرهنگی و هنری بین این کشورها شده است .

بخش دوم به نام برگزیده ایران ( Iranian Highlights ) منتخب آثار هنرمندانی است که وجوه مختلف هنر ایران را معرفی می کند. انتخاب هنرمندان توسط کیوریتورها ، از نسل های مختلف بوده که همگی آنها امروز در صحنه هنر حضور دارند . این مجموعه پیچیدگی ، قدرت و توان بیان هنر ایران را با استفاده از ابزار و مدیوم های مختلف به خوبی نمایش می دهد. همچنین برای نمایش ظرفیت بالای فرهنگ ایرانی در برقراری ارتباط با زبان های جهانی ، گزینش آثاری مدنظر بوده که علاوه بر نگاه منطقه ای خوانش بین المللی نیز داشته باشد .

و در نهایت بخش سوم با نام معماری معاصر ایران ( Little Game ) به معرفی پروژه های شاخص و ساخته شده معماری معاصر ایران در فضایی حدود 150 متر مربع پرداخته است .

با توجه به جریان غالب بینال سال 2015 که اختصاص به هنر دارد نگرش و رویکرد کلی نسبت به حضور معماری در پاویون ایران ، هماهنگی حداکثری با فضای هنر و عدم پرداختن جدی و تخصصی به معرفی پروژه های معماری است که بدین منظور بازی کوچکی به نام معماری با تعریف زیر برای این فضا تدارک و پیش بینی گردید .

هر ساله صدها هزار متر مربع بنا در ایران ساخته می شود. سهم پروژه هایی که می توان آنها را "واقعاً" معماری نامید، از این بازار بزرگ ساخت و ساز، بسیار اندک است.

"بازی کوچک" یک پرفورمنس شخصی است که به صورت گروهی توسط بازدید کنندگان این مجموعه اجرا می شود، تا به واسطه قاعده اجرای این قطعه، برای چند لحظه ای هم که شده، جایگاه غریبی که معماری در بازار ساخت و ساز از آن خود کرده است را تجربه کنند. هر مکعب شناور، چهار تصویر در ابعاد 60 در 90 سانتیمتر به صورت عمودی از چهار پروژه معماری را در درون خود جای داده است؛ بازدید کننده با ورود به مکعب امکان مشاهده تصاویر را خواهد داشت. ابعاد محدودکننده این مکعب ها، شرایط غیرمنتظره ای از نوع ارتباط بصری مخاطب با تصاویر درون مکعب را ایجاد می کند. محبوس شدن در ابعاد حداقلی مکعب، این امکان را به مخاطب می دهد که هر پروژه را مستقل از زمینه ای که پروژه در آن تولید شده است، در یک ارتباط بسیار شخصی و حتی خصوصی مورد بازخوانی قرار دهد که این چیدمان و تصویر انتخاب شده از پروژه ها ، به ارتباط میان بخش هنر و معماری کمک شایانی نموده و به پربار شدن و غنای هنری و فرهنگی غرفه ایران انجامیده است .

با توجه به شرایط حقوقی حاکم بر قرارداد اجاره غرفه ایران و همچنین رویکرد کلی چیدمان آثار هنری و معماری ، عدم مداخله در کلیات فضا و انجام اقدامات ساختمانی در بدنه ها ، کف و سقف بوده و کلیه اقدامات برای چیدمان آثار به صورت نمایان و اکسپوز پیش بینی شده و حداکثر تلاش برای نمایش بدنه های فرسوده اما جذاب موجود شده است .

  برنامه ریزی برای بینال معماری سال 2016

به منظور حضور شایسته و تاثیرگذار معماری ایران در بینال معماری سال 2016 ، مذاکرات و هماهنگی های اولیه با بنیاد خانوادگی فیض نیا ، موزه هنرهای معاصر و وزارت راه و شهرسازی انجام شده تا ضمن توافق برای در اختیار گرفتن فضای فعلی ( با مساحت 2.000 متر مربع ) تصویر ممتازی از معماری ایران در بینال سال آینده ارائه شود تا زمینه ای برای رشد ، ارتقاء و اعتبار معماری ایران در صحنه بین المللی گردد .

در این راستا جلسات اولیه برای ترسیم خط مشی چگونگی حضور معماری ایران در بینال 2016 در جامعه مهندسان معمار ایران برگزار شده و آمادگی برای دریافت نظرات و پیشنهادات معماران و دفاتر و شرکت ها و علاقمندان معماری نیز وجود دارد که در این مورد برنامه های مختلفی پیش بینی شده که در آینده نزدیک اطلاع رسانی خواهد شد .

 معرفی تیم راهبری ، علمی و اجرایی معماری

• سازمان ها و نهادها

- وزارت راه و شهرسازی

- جامعه مهندسان معمار ایران

- موزه هنرهای معاصر تهران

- بنیاد هنری فیض نیا - شرکت عمران و بهسازی شهری ایران

• کمیته راهبردی

- حامد مظاهریان : معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی

- مهرداد زواره محمدی : عضو هیئت دبیران جامعه مهندسان معمار ایران

- مجید ملانوروزی : مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی کشور و رییس موزه هنرهای معاصر

- مزدک فیض نیا : مدیر بنیاد هنری فیض نیا

• مدیر بخش معماری : مهرداد زواره محمدی

• کمیته علمی

- سعید ایزدی

- سید محمد بهشتی

- ایرج کلانتری

- شهاب کاتوزیان

- حمیدرضا ناصر نصیر

- مهرداد زواره محمدی

- پرشیا قره گوزلو

- کاوه بذرافکن

- فرامرز پارسی

- سام طهرانچی

- نشید نبیان

- بهرام کلانتری

- کاوه فولادی نسب

- حسن اصانلو

• تیم طراحی و اجرایی

- نشید نبیان : ایده اولیه و متن توضیحی نمایشگاه

- سیامک فرشچی : مشاور اجرایی

- سعید محسن یونسی : هماهنگ کننده اجرایی

- شروین حسینی : هماهنگ کننده در ایتالیا

- هامون مقدم : عکاس ، فیلمبردار و مستندساز

- حسین شهرابی : مشاور هنری و گرافیکی

- سارا سهراب : مشاور اجرایی

- سامان مسگریان : چاپ و تولید

- امین فیض : مشاور تکنیکی

- محمد مسیح یار احمدی : مشاور رسانه ای