شهر خیوه خوارزم، در کنار بیابان، نگهبان سنت هایی با قدمت هزاران سال است. در این قسمت از برنامه زندگی ازبک، نگاهی داریم به سنت ها و قلعه های قدیمی بیابان قیزیل قوم در ازبکستان. خیوه مرکز برای کاروان های برده بوده است. شهری ترسناک که با سفرهای طاقت فرسا در بیابان مترادف بوده است.

امروزه خیوه شهری موزه ای است که سه هزار نفر با زندگی در آن جذابیت این سنت های کهن را احیا کرده اند. هیج مکانی مانند قلعه ایچان، بخشی از شهر که با دیوار محصور شده، شما را به درون فضایی بیابانی نمی برد. دیوارهای آجری با رنگهایی از گل اخرا بخش قدیمی شهر را شکل داده که در جنوب رودخانه آمودریا واقع شده است. خیوه یک واحه و آخرین منزل استراحت کاروان ها قبل از عبور از بیابان برای رفتن به ایران بوده است. برای اینکه ببینیم چگونه سنت های قدیمی توسط خانواده ها زنده نگه داشته می شوند لازم نیست خیلی دور برویم. پخت سنتی نان از بزرگترین فلسفه های مذهبی قدیمی یعنی سنت زرتشتی می آید.

زینب عبدالله دراینباره می گوید: سنت پخت نان از نسلی به نسل بعد منتقل شده. ما به دخترهایمان یاد می دهیم چطور نان بپزند بخاطر اینکه سنت ملی ماست. مادرم پختن نان را به من یاد داد و مادر بزرگم به مادرم.” در خیوه، خانواده ها با استفاده از تنور سنتی که در دل زمین ساخته شده نان می پزند و یکی از این تنورها در یکی از میدان های اصلی شهر قرار دارد.

خدایبرگانف کامیلیجان، تاریخدان می گوید: “برای مردم ازبک، نان یعنی همه چیز. در اوستا، کتاب زرتشتیان گفته شده که نان مقدس است و می تواند شما را قوی و سالم نگه دارد. در سنت ما نان، برای مدتهای طولانی غذای اصلی بوده است.” ارتباط بین نان و مذهب زرتشتی در اشکالی که روی نان حک می کنند هویداست.

خدایبرگانف کامیلیجان اضافه می کند: “شکل هایی که روی نان می بینید نماد خورشید است که در زمان زرتشتی ها پرستیده می شد. خورشید نماد صلح، اراده خوب و شادی است و شما می توانید الگوهای مشابه آنرا در ساختمان های مذهبی پیدا کنید.” به آسانی می توان نفوذ عقاید زرتشتی را در نمای ساختمان های خیوه دید. حتی در مساجد و مدارس مذهبی سمبل هایی از مذاهب مختلف را قابل مشاهده است. سمبل هایی که نشان می دهد مراکز شهری بر سر راه جاده ابریشم تقاطع فلسفه ها، مذاهب و فرهنگ ها بوده است.

خدایبرگانف کامیلیجان می گوید: “همواره روابط قویی بین صحرانشینان و ساکنان خیوه برقرار بوده و مبادلات کالایی زیادی میانشان وجود داشته است. عشایر شیر، گوشت و محصولات دیگر را به اینجا می آوردند و ساکنان خیوه محصولات آنها را با نان و محصولات دیگری که در صحرا پیدا نمی شد، مبادله می کردند."

باید حدود دو ساعت از خیوه دور شوید و در استپ های خشک منطقه خوارزم پیش بروید تا به منطقه توپراک قلعه برسید. این منطقه مهد یکی از تمدن های بزرگ در آسیای مرکزی است. در اینجا می توان خرابه های بیشتر شهرهای و کاخ های منطقه خوارزم را پیدا کرد. در این میان تماشایی ترینشان ایاز قلعه است که از سه قلعه تشکیل شده و دیگری توپراک قلعه. ما از توپراک قلعه به همراه یکی از نخستین باستان شناسانی که روی این قلعه کار کرده، بازدید کردیم.

وادیم یاگودین، باستانشناس می گوید: “سالهاست درباره این قلعه تحقیق شده است. این مطالعات از پیش از جنگ جهانی دوم، 1938 شروع شد و تا پایان جنگ ادامه داشت. بر اساس آخرین تئوری های علمی، این خرابه های عظیم در زمان های قدیم محل اقامت تزارهای خوارزم در طول قرن سوم میلادی بوده است.”

امروزه می توان حدود بیست دیوار گلی این قلعه را در این منطقه شناسایی کرد . قلعه ای که به “پنجاه قلعه”مشهور است اما تعداد قلعه ها تقریبی است. ما پرده از اسرار سمرقند برداشتیم، شما را به بازارهای بخارا بردیم و برای شما از سنت های خیوه گفتیم. ماجراجویی ما در طول جاده باستانی ابریشم در بیابان قیزیل قوم به پایان می رسد. برای مشاهده داستان های سفر ما به وب سایت یورونیوز مراجعه کنید و قسمت های پیشین زندگی ازبکی را ببینید."