پژوهش پیشِ رو از دو بخش عمده تشکیل شده است که اگرچه مکمل یکدیگر هستند، میتوانند به صورت مستقل مطالعه و استفاده شوند. این دو بخش یکی پژوهش نظری است که در بنیان‌‌های فلسفی نظریۀ علوم اجتماعی انجام شده است و دیگری بررسی جامعهشناسانۀ دو مصداق معماری، در واقعیت است. برای روشنگری در این باره و چند مسئله دیگر در همین خصوص و در نهایت راهنمایی مخاطبان برای چگونگیخواندن متن، این پیشگفتار را می‌نویسم.
همان‌طورکه خواهید خواند موضعم این است که هر تحلیلی را باید از تجربة زیسته خود آغاز کرد؛ زیرا این تجربه زیسته ماست که مملو از پرسش و مسائل طرح‌شده است؛ بنابراین از تجربه زیسته خود آغاز و مسئله‌ام را از درون آن استخراج می‌کنم. میان فارغ‌التحصیلی‌ام از کار‌شناسی و ورودم به کار‌شناسی ارشد، دو سال پرفرازونشیب فاصله بوده است. دو سالی که در آن، باوجود برخورداری از امتیاز دانشجویان ممتاز برای ورود بدون کنکور، پشت درهای دانشگاه ماندم و امید پذیرش در دانشگاه مرا از شرکت جدی در کنکور نیز بازداشت؛ بنابراین دو سال وقفه و دوری از محیط دانشگاهی آن‌قدر طاقت‌فرسا شد که انتخاب رشته در کنکور، زیرمجموعه مسئله ورود به دانشگاه قرار گرفت. ورود به رشته برنامه‌ریزی از جایگاه دانش‌آموختة روزنامه‌نگاری و علاقه‌مند به جامعه‌‌شناسی موجب ایجاد عکس‌العملی شد که مرا به سوی مطالعه در بنیان‌‌های علوم اجتماعی برد و بیش‌ازپیش موجب قوام‌گرفتن نگاه خردنگرم به جامعه و درعین‌حال رویکرد انتقادی به جریان‌‌های آن شد؛ بنابراین در اولین تجربۀ پژوهشی منسجمم، نمیتوانستم میان رویکرد کلاننگر برنامه‌ریزی اجتماعی و دغدغههای خردنگر روزنامهنگارانهام پیوندی مناسب برقرار کنم که بر مبنای آن بتوانم متنی علمی تولید کنم؛ ازاین‌رو به دنبال ساختن ابزاری روشی بودم که بتواند مورد استفاده‌‌ام قرار گیرد و به همین دلیل مشغول پژوهش در ریشههای نظری شدم و پس از آنکه به نظر آمد ابزار لازم را به دست آوردهام، مسئلهای را که در واقعیت مشغولم داشته بود، تحلیل کردم.
کوتاه‌سخن آنکه پایان‌نامه، اولین و بهترین فرصت برای پرداختن به دغدغه‌هایی بود که شاید از جنسی کاملاً متفاوت با بحث‌‌های رشته تحصیلی‌ام نمایان شدند. پس دل به دریا زدم و با الوار این دغدغه‌ها، قایقی از جنس مسئله تحقیق ساختم و روانة تلاطم موج‌‌های علم شدم. باشد که به کمک شما از این سفر به سلامت به درآیم.
متن پیش رو در پنج فصل اصلی نوشته شده است: طرح مسئله، رویکرد نظری، روش، یافته‌‌ها و تحلیل نهایی. در فصل مقدماتی پس از توضیح مسئله، آن را با پیش‌مطالعه‌ای تدقیق و مستدل می‌کنم. سپس فصلی با عنوان پیشینه تحقیق داریم که در آن تحقیقات دیگران در زمینه موضوع پیشِِ رو نقد و بررسی می‌شوند. سپس به فصل رویکرد نظری می‌رسیم که در آن زاویۀ نگاه پژوهشیام با توجه به نظریات مطرح در علوم انسانی تعیین شده است و جایگاه پژوهش در دامنه علم مشخص می‌شود. در فصل روش، مباحث نظری فصل گذشته، عملیاتی و به روشی برای پرداختن به مسئله تبدیل می‌شود. سپس به یافته‌‌ها می‌رسیم که در طی شرح آنها موضوع تحقیق را در میدان مورد پژوهش قرار می‌دهم. در نهایت نیز یافته‌‌ها را تحلیل و نتیجۀ تحقیق را استخراج می‌کنم.
ولی فرایند پژوهش بنابر ساختار این کتاب پیش نرفت و انجام نشد. من ابتدا از فصل یافته‌‌ها آغاز کردم و سپس به تدقیق مسئله تحقیق پرداختم و با مراجعه دوباره به واقعیت، رویکرد نظری خود را یافتم و سپس آن را از خلال گفت‌وگو با متون تخصصی مستدل نمودم. در این فرایند رفت‌وبرگشتی از نظریه به واقعیت و از واقعیت به نظریه، روشی شکل گرفت که آن را با استادم دکتر محمدعلی مرادی، در میان گذاشتم و از ایشان سرشاخة رویکردی روشی در ادبیات فارسی را به دست آوردم؛ بنابراین این روش را در قالب مفهومی و علمی ریختم و با تکمیل یافته‌هایم به سراغ تحلیل نهایی رفتم که البته بارقه‌‌های آن از میانه کار بر من معلوم شده بود؛ بنابراین به مخاطب توصیه نمی‌کنم که این پژوهش را از ابتدا تا انتها و با روشی خطی دنبال کند بلکه او می‌تواند از یافته‌‌ها بیاغازد و بعد به سراغ روش یا طرح مسئله برود و نظریه را در انتها یا میانة آن مطالعه کند. درواقع فصل‌‌های پایان‌نامة من اجزای مستقلی هستند که هرکدام به‌تنهایی معنادارند ولی در کنار یکدیگر تصویر بهتری به دست می‌دهند. همچنین در فصل یافته‌‌ها ترتیب خاصی برای ارائه روایتها وجود ندارد و آنها از دل یکدیگر برآمده‌اند؛ بنابراین پس‌وپیش خواندن روایتها هم ممکن است.
در خصوص مخاطبان متن نیز باید شرح دهم که فصول نظری شاید کمتر به کار جامعهشناسان حرفهای، معماران حرفهای و دیگر علاقهمندان به مباحث علوم اجتماعی بیاید. این فصل‌ها که پژوهش نظری ذکرشده را در بر دارند، بیشتر مورد توجه علاقهمندان به فلسفۀ علوم اجتماعی و مباحث نظری روش در علوم انسانی خواهند بود. همین‌طور فصل‌‌های مربوط به یافته‌‌ها که دربردارندۀ یافتههای تاریخی و اجتماعی است نیز احتمالاً کمتر در حوزۀ نیاز و علاقۀ پژوهشگران نظری درخواهد آمد؛ بنابراین به خوانندگان این کتاب توصیه می‌کنم که با توجه به کمبود فرصت در زندگی مدرن، بنا به نیاز و علاقۀ خود از مباحث نامرتبط عبور کنند تا بتوانند به مطالب مرتبط برسند و درنتیجه، متن برایشان مفید واقع شود.
در پایان راجع به پاورقی‌‌ها و پی‌نویس‌‌ها هم نکته‌ای وجود دارد. پاورقی‌‌ها عموماً اطلاعات کوتاه تکمیلی راجع به نکته‌ای در متن هستند که برای مطالعۀ بیشتر آورده و با شمارۀ کوچکی در بالای کلمه یا عبارت مشخص شده‌اند. پی‌نویس‌‌ها هم راجع به پرونده‌هایی است که در متن نظری باز شده‌اند و به خاطر کمتر پیچیده‌شدن متن از آن عبور شده است؛ ولی این پرونده‌‌ها در پی‌نویس‌‌ها گشوده شده و روی آنها تأمل شده است. همچنین در آنها منابع بیشتر برای مطالعه موضوع در اختیار قرار گرفته است. این بخش مکمل یک پژوهش نظری است که حاصل یک سال مطالعه بی‌وقفه‌ام در بنیان‌‌های نظریه علوم اجتماعی زیر نظر استاد فلسفه "دکتر محمدعلی مرادی" است که رویکردی جدید در علوم اجتماعی را در ایران مطرح کردند. من نیز خود را متأثر از این رویکرد میدانم که معتقد به ساماندادن پژوهشهای بنیادین در حوزۀ علم در خاورمیانه است و تولد نظریههای راهگشا برای تحلیل مسائل امروز ایران و خاورمیانه را به ناگزیر در این مسیر میبیند. امیدوارم تلاش کوچک و اولیۀ من برای تحقق این رویکرد در این پژوهش برای دانشجویان علوم اجتماعی مفید و راهگشا باشد.
این کتاب توسط نشر تیسا در 308 صفحه و با قیمت 130000 ریال منتشر شده است.