پروژه های متعددی تحت پوشش “ابتکار فناوریهای مشترک” (JTI) کمیسیون اروپا در حال انجام است. این پروژه ها شامل پژوهشهای گسترده ای در بخش خصوصی و دولتی در زمینه های مختلف می شوند. از جمله می توان به ایجاد سیستمهای بهتر برای مدیریت فضای پرواز در اروپا، طراحی هواپیماهای کم آلاینده تر و کم صداتر، ساخت قطعات پربازده الکترونیکی یا بکارگیری فناوریهایی برای استفاده بیشتر از مواد سوختی و هیدروژن در صنعت، انرژی و ترابری اشاره کرد.
زیست توده گیاهان، جایگزینی برای تهیه سوختهای فسیلی
آیا می توان در آینده سوخت هواپیماها را از گیاهان تأمین کرد؟ تهیه سوخت تجدیدپذیر جدید و استفاده از اجزایی به جای منابع فسیلی در ساخت پلاستیک یکی از اهداف پروژه اروپایی “یوروبیورف” (eurobioref) است. به این منظور، در یونان مهندسان کشاورزی گیاهانی را می رویانند که “نوید” مزارع سبزتر در آینده را می دهند.
آنها محتوای روغن گیاهان، محصول آنها و تطبیق پذیری شان با آب وهوای مدیترانه ای و خاک غالب در این ناحیه را بررسی می کنند. خصوصیات شیمیایی این گیاهان در آزمایشگاههای تخصصی آنالیز می شود. بعنوان نمونه در آزمایشگاهی واقع در شهر لیل در شمال فرانسه، شیمیدانها تلاش می کنند دریابند کدام عناصر سبز در این گیاهان می تواند جایگزین مولکولهایی شود که این روزها از سوختهای فسیلی گرفته می شود و چگونه می توان این جایگزینی را انجام داد.
همانطور که فرانک دومگنیل، شیمیدان آزمایشگاه و مسئول هماهنگ کننده پروژه اروپایی “یوروبیورف” می گوید نتایج تا کنون دلگرم کننده بوده است. وی می افزاید: “نوعی جدید سوخت هواپیما ساخته ایم و آن را در محفظه واکنش شیمیایی آزمایش کردیم. ۱۵ متر مکعب سوخت مخلوط ساخته ایم که بین ۱۰ تا ۲۰ درصدش از جزئی از زیست توده (بیومس) گیاه گرفته شده است. این جزء سبز، بازدهی سوخت را بیشتر و میزان آلودگی را کمتر کرده است. بدنبال گواهی تأیید این جزء جدید هستیم تا بتوانم آن را در هواپیما ها به کار ببرید. زیرا برای سوخت جدید باید گواهی تایید داشت. “
وقتی این سوخت سبز در پالایشگاههای زیستی از گیاه استخراج شد، با پسماند این زیست توده ها چه باید کرد؟ پژوهشگران یونانی با آزمایش در محفظه ای گازساز درمی یابند کدام پسماندهای گیاهی از نظر تولید گازهایی مانند هیدروژن و مونواکسید کربن پربازده تر هستند تا در نهایت بتوان آنها را برای تولید برق و گرما به کار برد. به گفته آنها بازیافت پسماند نهایی بسیار ساده و بی ضرر است.
کی رایکوس پاناپولوس، شیمیدان مرکز تحقیقات فن آوری “هلاس” در یونان می گوید: “ تنها چیزی که پس از استفاده از محتوای زیست توده باقی می ماند، خاکستر است. این خاکستر حاوی درصد کمی از عناصر غیرآلی مثل پتاسیم، کلسیم یا آهن است که از زیست توده برجای مانده است. گیاه تمام این عناصر را از خاک جذب کرده و بعد از گازسازی، معمولا می شود آنها را به شکل کود به مزرعه بازگرداند و به این ترتیب این چرخه گیاهی کامل می شود.”
استفاده از سوخت هیدروژن در اتوبوس
اتوبوسهای هیدروژنی اتوبوسهایی هستند که با سوخت هیدروژن کار می کند که بخشی از آن با استفاده از سوختهای تجدیدپذیر تولید شده است. پیل سوختی در این اتوبوس هیدروژن را می سوزانند و برق تولید می کند و خروجی اتوبوس تنها بخار آب است. این اتوبوس آلودگی کمتری تولید می کند. اما در عین حال طوری طراحی شده است که از اتوبوس های دیزلی کم سر و صداتر باشد.
پیتر آمسلر، راننده این اتوبوس می گوید: “مهم ترین تفاوت شاید جاذبه باشد. مرکز ثقل بالای اتوبوس است. مخزن هیدروژن را آنجا گذاشته اند. این اتوبوس یک تن بیشتر از اتوبوس های معمولیِِ دیزل، بار حمل می کند در نتیجه وقتی دور می زنید، حس می کنید که با اتوبوس معمولی فرق دارد.” در کارخانه ای در آلمان پیش نمونه های این اتوبوس ها ساخته می شود. پژوهشگران می گویند به محض اینکه دانش فنی بهتر و کاملتر شود، می توان تولید صنعتی را آغاز کرد.
هلمات وارت، مهندس مکانیک می گوید: “مشکل عمده این اتوبوس ها قیمتشان است هنوز خیلی بیشتر از اتوبوس های دیزل معمولی است. البته برای استفاده از این اتوبوسها باید زیرساختهای لازم برای تهیه و راه اندازی ایستگاههای سوختگیری به وجود آید.”
برای برطرف کردن این کاستی ها، پژوهشگران همچنان در آزمایشگاه هایی در سوییس مشغول هستند تا پیلهای سوختی پربازده تری بسازند. فلیکس بوخی، یکی از شیمیدانهای این موسسه می گوید، سه هدف پیش روی آنهاست. وی می افزاید: “ازهمه مهمتر هزینه است. تمام بخشها باید قیمت مناسب داشته باشد در غیر اینصورت سیستم پیلهای سوختی خیلی گران تمام خواهد شد. نکته دوم طول عمر و استحکام سیستم است. عمر پیلهای سوختی باید به اندازه عمر خودرو باشد. نکته سوم هم بازدهی و توان است. یعنی می خواهیم تا آنجا که ممکن است انرژیِ را که از هیدروژن می گیریم به توان الکتریکی تبدیل کنیم و در این میان وزن و حجم پیلهای سوختی را تا جایی که ممکن است کمتر کنیم.”
با این اهداف دانشمندها مدتی است که مشغول طراحی و ساخت اتوبوس های هیدروژنی در کارخانه هایی در بلژیک هستند. این پیش نمونه قرار است به زودی در شهر آنتورپ آزمایش شود. اتوبوسهای دیگری که در شهرهای سن رمو و آبردین به کار گرفته شده اند می توانند ۳۰۰ کیلومتر را بدون سوختگیری طی کنند.
این فناوری دوگانه است یعنی اتوبوس هم از سوخت معمولی استفاده می کند و هم پیل سوختی دارد. طبق تخمین پژوهشگران استفاده از این فناوری سبب می شود که اتوبوس در پایان عمر مفید خود حدود ۱۰۰۰ تن کمتر گاز کربنیک تولید کند.
این اتوبوس پیش نمونه باید در ایستگاههای سوختگیری خاصی، سوختش را تجدید کند. پرکردن مخازن هیدروژن اتوبوس بسته به دمای محیط حدود ۱۱ دقیقه وقت می برد و البته موارد احتیاطی ایمنی مشابه با همانهایی است که در ایستگاه های پمپ بنزین رعایت می شود.
قیمت اتوبوس هیدروژنی شش برابر قیمت اتوبوسهای دیزل شهری است و هزینه تعمیر و نگهداری آن هم از اتوبوسهای معمولی بیشتر است. اما به گمان کسانی که با اتوبوس سر وکار دارند، ساخت و تولید این اتوبوسها ارزش سرمایه گذاری دارد.