به نظر می رسد که صنعت نفت، با تاریخ پر افت و خیز خود، اینک در اولین مراحلِ آخرین نزول خود قرار دارد. قیمت نفت از اوایل ژوئن سال ۲۰۱۴ بیش از ۵۵ درصد افت داشته و به بشکهای پایین تر از ۵۰ دلار رسیده است. این رقم از زمان رکود اقتصادی سال ۲۰۰۹، پایینترین قیمت نفت محسوب میشود. در معاملات سه شنبه هفته گذشته، نفت برنت، مرجع اصلی قیمتگذاری نفت در بازار بینالمللی، به بشکهای ۴۵.۶۱ دلار رسید. کارشناسان پیش بینی میکنند که قیمت نفت میتواند، پیش از آنکه دوباره روند نزولی خود را شروع کند، به بشکه ای ۴۰ دلار هم برسد. ولی حتی خوشبینها هم بر این نظر اند که بسیار بعید است که تا پایان سال جاری میلادی، خود را به بشکهای ۷۰ دلار برساند. چرا قیمت نفت این قدر سریع سقوط میکند؟ و چرا در این زمان؟ سؤال سختی است، ولی مسأله در نهایت به اقتصاد ساده عرضه و تقاضا بر میگردد.
در شش سال اخیر، تولید داخلی آمریکا حدوداً دو برابر شده، و این واردات نفت را به این کشور کم میکند. نفت عربستان سعودی، نیجریه، و الجزیره که زمانی آمریکا را خانه خود میدانست به ناگهان رقابت خود را برای بازارهای آسیا شروع کرده است، و تولیدکنندگان مجبور شده اند که قیمت را پایین بیاورند. در مورد تقاضا، مسأله این است که اقتصاد اروپا و کشورهای در حال توسعه در حال تضعیف است و در ساخت و تولید وسائل نقلیه، بیش از پیش از روش های کارآیی در مصرف انرژی استفاده میشود. این است که سرعت تقاضای سوخت تا حدی کاهش یافته است. چه کسانی از افت قیمت سود میکنند؟ هر موتورسواری [در آمریکا] میتواند به شما بگوید که در چند ماه اخیر، قیمت هر گالن گازوئیل بیش از ۱ دلار پایین آمده. قیمت دیزل، مازوت، و گاز طبیعی هم بسیار پایین آمده است. مالیات شهروندان [در آمریکا] هم به میزان قابل توجهی کاهش یافته است: در سال آینده، ۱۰۰۰ دلار و حتی بیشتر به جیب هر خانواده، به طور متوسط، افزوده میشود. شهروندان اروپا و دیگر مصرف کنندگان در سراسر دنیا نیز از سودهای مشابهی بهره مند میشوند. بازنده چه کسانی هستند؟
در وهله اول، کشورهای تولیدکننده نفت؛ ونزوئلا، ایران، نیجریه، اکوادور، برزیل و روسیه. این ها فقط چند نمونه از کشورهایی هستند که دچار تلاطمهای اقتصادی و حتی سیاسی خواهند شد. کشورهای حاشیه خلیج فارس هم احتمالاً سرمایه گذاریهای کمتری در کشورهای دیگر انجام بدهند و چه بسا کمک خود را به کشورهایی مثل مصر قطع کنند. در آمریکا، ایالت های آلاسکا، داکوتای شمالی، تگزاس، اکلاهما و لوییزیانا با مشکلات اقتصادی مواجه خواهند شد. بعضی از شرکتهای کوچک تر نفتی هم که قرضهای هنگفتی دارند شاید از چرخه بازار خارج شوند، و به بعضی بانکها برای گرفتن وام فشار وارد کنند. چه بر سر اوپک آمده؟
قیمت نفت، درست مثل اجناس دیگر، بالا و پایین میرود. در گذشته، اوپک بارها از حجم تولید کم کرده تا قیمتها را ثابت نگه دارد. ایران، ونزوئلا و الجزیره به اوپک فشار میآورند تا دوباره همین سیاست را عملی کند، ولی عربستان سعودی، امارات و دیگر متحدین حاشیه خلیج فارس از کاهش تولید سرباز میزنند. در همین حال، عراق به استخراج بیشتر نفت مشغول است. مقامات عربستان گفته اند که اگر تولید را کم کنند و قیمتها بالا برود، سهم خود را از بازار جهانی از دست خواهند داد و این سودش فقط به جیب رقبایشان میرود. خودشان میگویند که مایل اند قیمت نفت عملاً بسیار پایین بیاید، ولی بعضی کارشناسان بر این نظر اند که این لافی بیش نیست.
آیا در پایین کشیدن قیمت نفت، توطئهای هم در کار است؟ چند نظریه توطئه وجود دارد. حتی بعضی مدیران ارشد نفتی محرمانه میگویند که عربستان سعودی، و نیز آمریکا، میخواهند به روسیه و ایران ضربه وارد کنند؛ و این برای دو کشور تولیدکننده نفت، خود انگیزهای کافی به دست می دهد تا قیمت نفت را پایین بکشند. به هر حال، سالهای دهه ۱۹۸۰، سقوط قیمت نفت در فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نقش داشت. ولی برای تأیید این جور توطئه پردازی ها، هیچ سند و مدرکی در کار نیست.
از طرفی، به ندرت پیش میآید که عربستان و آمریکا این قدر راحت با یکدیگر به طور هماهنگ عمل کنند. دولت اوباما هم در وضعیتی نیست که بتواند با حفاریهای صدها شرکت نفتی که به دنبال سود و پاسخگویی به سهام داران خود هستند خود را هماهنگ کند. قیمتها احتمالاً کی دوباره بالا میرود؟ به این زودیها نمی رود. تولید نفت همچنان در آمریکا و بعضی کشورهای دیگر، روندی رو به رشد دارد. بسیاری از بانکهای "وال استریت" پیش بینی میکنند که در چند ماه آینده، قیمت نفت میتواند به زیر ۴۰ دلار، به ازای هر بشکه، برسد. ولی احتمال دارد که در نیمه دوم سال جاری، میزان تولید کاهش یابد؛ در این صورت، قیمت نفت برنت هم به تدریج بالا خواهد رفت. تاریخ نفت همیشه تاریخ اوجها و حضیضها بوده است.