اتمام مدرنیته، اتمام معماری؟

 نکته ی قابل توجه عنوان این مقاله، در واقع، علامت سوالش است. کسی‌ نمی‌تواند به سر رسیدن مدرنیته را هم ارز اتمام معماری بداند. من پیشنهاد می‌‌دهم، برای بحث در مورد وضعیت معماری از کلمه ی “پست مدرن” استفاده کنیم. هرچند که “پست مدرن” بر اساس موقعیت ژئو گرافیک ا‌ش معانی متنوعی خواهد داشت. من معتقد هستم که هنوز در موقعیت‌های جدی ما خود را در وضعیت پست مدرن خواهیم یافت. برای تعریف کلی‌ از کلمه ی پست مدرن من تمایل دارم اشاره‌ای به شعر هلدرلین داشته باشم، که غالباً توسط هایدگر نیز مورد اشاره قرار میگرفت؛  

“مملو از شایستگی، اما همچنان شاعرانه، انسان بر روی زمین زندگی‌ می‌کند.”

این جمله ی هلدرلین موقعیت انسان امرزین در هنگام انتقال به عصر پست مدرن را مشخص می‌کند. می‌توان مدرنیته را به عنوان سکنی گزینی “مملو از شایستگی” و فعالیت تعریف کرد. متقاعد کننده‌ترین تعریف مدرنیته این است که انسان مدرن “ اصالت وجود” دارد و تقدیرش ، به دست خودش رقم خواهد خورد. این دیدگاه مدرنیته که پایه گزارش کانت بوده است تعریف مدرنیته در شعر هلدرلین است که با عبارت “ همچنان شاعرانه “ قلع به پست مدرن شده است. در اینجا تمایل دارم اشاره کنم که سکنی گزینی “ شاعرانه “ به معنای سکنی گزینی وابسته به شعر نیست، بلکه نیازمند احساس و دستیابی به ناممکن است. به دیگر سخن ، گذشتن از مرز بین واقعیت و خیال. گذر از مدرنیته به پست مدرن گذر از مرز واقعی‌ و غیر واقعی‌ و یا حداقل گذر از مرز واقعیت است. با در نظر گرفتن این توضیحات، ایده ی طراحی معمارانه به وسیله‌‌‌ی معیارهای قوی زیبایی‌ شناسانه تعریف میشود، ایده ی “زیبا “ در اینجا به زیبایی‌ شناسی‌ کانت ارجاع داده نمی‌شود، همانطور که زیبایی‌ به وسیله ی معیارهای ابژکتیو تعریف نشده و برایش مدلی‌ وجود ندارد که قابل اندازه گیریش کند- بر عکس مدلهایی که در کلاسیسیزم وجود داشته است- پس چه چیزی ملاک قرار خواهد گرفت؟ چگونه، موقعیت به وسیله ی دیدی فلسفی‌ و جامعه شناختی‌ تعریف خواهد شد، در حالی‌ که به ندرت به صورت مستقیم خود را مرتبط با فعالیت طراحی معمارانه کرده است؟

تنها ملاک در اینجا آنگونه که هایدگر عنوان کرده است “ به ارث گذاشتن “ است. به این معنا که در فلسفه همچون معماری ما هیچ چیز نداریم که به ما جهت مشخصی‌ دهد مگر نشانه‌هایی‌ “ موروثی “ که از گذشته برای ما به جای مانده است. مفهوم “ به ارث گذاشتن “ را می‌توان به دو صورت تعریف کرد:

اولا “به ارث گذاشتن“ منحصراً به گذشته اشاره ندارد بلکه اشاره به تمام اجتماعاتی دارد که در آن سهمی دارند یا به عبارتی آنگونه که ریکور بیان کرده است؛ “ پیچیدگی‌‌های ادراکی که در آن زندگی‌ می‌کنیم.” در نتیجه ، مشروعیت طرح معمارانه نه تنها ریشه در یک شالوده ی متافیزیکی ندارد بلکه نشأت گرفته از جوامع مختلفی‌ است، که نه تنها در ارتباط با گذشته بلکه در ارتباط با حال نیز سخن میگویند. در اینجا تفاوت میان دیدگاهی که من در سطرهای بعدی بیان خواهم کرد و معیار “زیبایی “ بروز می‌کند این است که، ایده ی زیبایی‌ شناسی‌ معمارانه همچون همزیستی‌  با مفهوم طراحی، به عنوان قرارداد یا میانجی، است  با ذائقه ی که در تاریخگرایی ریشه دوانده است. به عبارت دیگر برای ساختن یک بنای خوب معمار باید بنا را ارجاع دهد به یک جامعه معین از بین دیگر جوامع. به عنوان یک ملاک قابل دسترس، زیبایی‌ شناسی‌ طرح معمارانه از سنّت زیبایی‌ شناسی‌ متافیزیکی غرب نشأت می‌گیرد و به صورت خاص از هگل. که همچنان قابل اجرا است. هگل بیان می‌کند که کار هنری به صورت مجرد در قالب تاریخ گرایی باز تولید میشود، به عبارت دیگر در قالب جامعه تاریخ گرا. کار هنری زمانی‌ کلاسیک خوانده میشود که یک تمامیت بیان کننده از جهان‌بینی جامعه‌ای باشد که خود را در کار هنری قابل تشخیص می‌کند.

ثانیاً، نکته ی دوم ریشه در “ تندیس گرایی “ دارد؛ توانائی گوش دادن به گذشته و حال به یک میزان، میتواند خود را در “ تندیس گرایی “ جدیدی بیان کند، یا در فرم‌ای جدید از مجموع ویژگی‌‌های قابل تشخیص. در این وضعیت نیاز به تزئین به وجود میاید و “ آرایشی‌ “ که موجب بحثی‌ جدلی بین بسیاری از معماران عملکرد گرا و منطق گرا شده است.

ما باید بدانیم که این “تزینات “ حیاتی نیست و جنبه ی سمبولیک دارد. زمانی‌ که معمار، دیگر، عملکرد گرا و منطق گرا نباشد و جهان بینی‌ تفسیر کننده‌ای نداشته باشد، بلکه، خود مامور جامعه‌ای باشد که سعی‌ بر آن دارد که مفهوم درون جامعه را جبران کند، در نتیجه طرح معمارنه ی معمار بسیار پیچیده و غیر قابل تعریف خواهد شد. به این ترتیب طرح معمارنه یک قرارداد خواهد بود، نه چیزی که فورا قابل اجرا در شهر باشد. بلکه یک “ اتوپیا “ است، که پروژه‌های آینده را راهنمای خواهد کرد، اما خودش هیچگاه قابل اجرا نخواهد بود. در این قاعد، پروژه معماری فرمی ''شاعرانه'' خواهد بود و تمام سنّت‌های فرهنگی‌ مختلف در جامعه را تصحیح و فعالیت‌های معماران و طراحان معاصر را بر دیگر باز تعریف خواهد کرد.