بر مبنای آمار و با درنظرگرفتن تغییر تناسبات جنسیتی دانشگاه­ ها در رشته معماری، در تئوری شاهد افزایش چشمگیر ورود زنان به عرصه­ های علمی و دانشگاهی مرتبط هستیم اما در عمل، همچنان شکاف عمیقی بین خروجی دانشگاه ­ها و بازار حرفه ­ای را شاهدیم که حاکی از موانعی جهت استمرار حضور زنان در عرصه اجرایی معماری است. تمایل زنان به حضور در دانشگاه ­ها به عنوان یکی از بسترهای مقدماتی حضور در اجتماع و به تبع آن، کسب شخصیت حرفه­ ای و اجتماعی، در ابتدای امر نشانه ­ای مثبت در جهت حرکت به سوی توسعه پایدار و نیز مشارکت برابر با مردان در اجتماعی با سبقه مردسالادی است، اما در این میان همچنان عوامل متعدد فردی-خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی مانع از حضوری شاخص و حقیقی می­شود.

شکاف میان بخش آموزشی و حرفه ­ای در زنان معمار (قابل تعمیم به بسیاری رشته­ های دیگر)، از دو منظر عوامل معطوف به شخص و عوامل اجتماعی-فرهنگی قابل بررسی است. در بخش عوامل معطوف به شخص، ساختار سنتی خانواده و اعطای نقش کلاسیک سرپرستی و تربیت فرزندان توسط مادر (به صورت پیش­فرض) ـ که خود فعالیتی زمان­بر و به مثابه یک شغل پاره­وقت یا تمام­وقت محسوب می­شود- مانع جدی در راه بلندپروازی زنان معمار خواهد بود. چه بسا بسیاری از این زنان، پس از کسب تجربه عملی در طی سالیان و به دلایل فردی و خانوادگی، مجبور به تن­دادن به الگوی سنتی/کلاسیک خانواده، در اولویت قراردادن آن نسبت به فعالیت حرفه ­ای و نهایتا رهاکردن آن شده ­اند که تکرار این الگو در طی سالیان، خود باعث ایجاد حس عدم اعتماد در صاحبان دفاتر معماری و یا کارفرما برای به­کار گرفتن نیروهای زن شده­است.

از منظر اجتماعی- فرهنگی، در وهله اول نبود ساختارهای مناسب در جهت توانمندسازی زنان برای حضور شاخص و تاثیرگذار در جوامع حرفه ­ای و مناصب اجرایی- مدیریتی در بستر جامعه ­ای با فرهنگ مردسالارانه، خود از مهم­ترین عوامل عدم خودباوری در میان زنان معمار است. نابرابر بودن فرصت ­های کاری به سبب بی­اعتمادی کارفرمایان در به­ کار­گیری زنان در مناصب اجرایی، ساختار سنتی مردسالار حاکم بر رشته به خصوص در بخش اجرا و اساسا پیش­فرض مردانه­­ بودن محیط اجرایی حرفه معماری، مزید بر علت بوده و زنان معمار را پس از عبور از موانع فردی و خانوادگی، محدود به انجام کارهای دفتری و عدم حضور دینامیک در بخش اجرایی کرده است.

علیرغم مباحث مطرح­شده که موید وجود سقف شیشه ­ای برای زنان- چه به واسطه محدودیت ­های فردی قائل به خود و یا ساختارهای غلط اجتماعی ـ فرهنگی ـ در حرفه معماری است، همواره با استثنائاتی نیز مواجهیم که تجربیات شخصی نگارنده از این دست محسوب می ­شود. مواجهه با مراجعینی که با اعتماد کامل به تجربیات و توانایی­ های حرفه ­ای و فارغ از جنسیت، خواهان سپردن اجرا و مدیریت پروژه ­های خود بوده و چه بسا به واسطه مسئولیت­پذیری بالا، دقت به جزییات و توانایی مدیریت همزمان امور در زمانی واحد (که از عوامل تاثیرگذار در مدیریت مطلوب پروژه­ های اجرایی ساختمانی با عوامل اجرایی متعدد است) ناقض کلیه محدودیت­ های ذکرشده بوده ­اند. به رغم افزایش مسئولیت­ های اجرایی زنان در حرفه معماری، مساله­ ای که همچنان گریبان­گیر زنان معمار در ایران ـ و بسیاری کشورهای دیگر است- نابرابری حق­الزحمه برای کار مشابه با مردان است. بستر قوی و تاریخی جامعه مردسالار و پیش­فرض­ های ذهنی صاحبان سرمایه، همچنان در جهت استفاده از توانایی ­های حرفه ­ای زنان با حق ­الزحمه کمتر و کیفیاتی چه بسا بالاتر از مردان است.

انتخاب­ های فردی، تن­ندادن به الگوی کلاسیک ساختار خانواده در ایران و مدیریت مدرن نقش­ هایی که به صورت پیش­فرض در ساختارهای فرهنگی ـ اجتماعی برای زنان متصور شده ­اند، خودباوری و اثبات توانایی­ های حرفه ­ای به خصوص در بخش اجرایی رشته معماری، اصرار بر حضور مستمر در فضاهای کارگاهی و تلاش برای ایجاد تغییر در تصویر ذهنی موجود از مهندسان ساختمان مرد در کارگاه­ ها برای پیمانکاران و شاغلین در حرف مرتبط با ساخت و ساز، همگی تلاشی است در جهت برابرکردن سهم حضور زنان در حرفه معماری و افزایش این حضور در بخش اجرایی که بر اساس وضع اجتماعی و اقتصادی موجود، نسبت به بخش دفتری مهم­تر و تاثیرگذارتر است. همچنین تقویت سازمان ­های مردم­ نهاد و غیردولتی با رویکرد آموزشی و فرهنگی در جهت افزایش مهارت­ های فردی زنان و هم­افزایی حرفه­ ای آنها و نیز تلاش در فرهنگ­سازی و بالابردن آگاهی اصناف مرتبط با حرف ساختمانی، از عوامل موثر در ایجاد خودباوری و تمایل زنان به حضور در عرصه ­های اجرایی و مدیریتی خواهد بود.

با وجود همه عوامل و موانع ذکرشده، روند مثبت سال­ های اخیر در عادی­تر­شدن حضور زنان در بخش­ های اجرایی و کارگاهی رشته معماری و به تبع آن افزایش پذیرش اجتماعی ـ فرهنگی این امر، استمرار فعالیت­ های زنان در دفاتر حرفه ­ای معماری به سبب فضای بازتر و روشن­تر، حضور تاثیرگذار زنان معمار ایرانی در عرصه­ های بین­ المللی و تبعات مثبت آن، حکایت از آینده ای رو به رشد و درخشان برای زنان معمار در ایران دارد.

این متن در قالب مجموعه "زنانِ معمارِ ایرانی و سقف شیشه ای در نوزده روایت" پدید و در این لینک گرد آمده است.