داریوش شایگان، اندیشمند، فیلسوف، هندشناس و شاعر ایرانی در سن هشتاد و سه سالگی
در دوم فروردین نود و هفت دیده از جهان فروبست، در این متن کوتاه سعی می شود با
نگاهی به کتاب آسیا در برابر غرب، به عنوان یک نمونه از آثار داریوش شایگان به نقد
و بررسی آن بپردازیم. داریوش شایگان کتاب "آسیا در برابر غرب" را در بحبوبه ی انقلاب اسلامی
ایران و در فضای متشنج آن زمان نوشت و طبیعی است که بسیاری از مطالب کتاب متناسب و
هم سو با فضا و گفتمان فکری مخالف با پهلوی دوم باشد، شایگان کتاب را با این عنوانی
از داستایوسکی آغاز می کند که: "ما روس ها همگی نیهیلیست هستیم". داریوش شایگان همچنین توضیح می دهد که چگونه جوامع و افراد شرقی با انکار و گریز از
آداب فرهنگی خود، فرهنگ غالب غربی و مدرنتیه مد نظر آن ها را دست خوش تغییر و تحول
قرار می دهند.
شایگان در بخشی از کتاب تحت عنوان "تحلیل تقدیر تاریخی"، بر مبنای تحمیل
وضعیت جبری و تاریخی به جامعه و تمدن شرقی نگاه می کند، وی همچنان ضمن سرزنش و
شماتت جوامع شرقی و در انتقاد از تقلید کورکورانه جوامع شرقی از غرب می نویسد:
"ما بازماندگان تمدن های آسیایی هم دچار هگل هستیم هم دچار مارکس بی آن که از
روح و تحول بدانیم و بی اطلاع به بحث درباره سلوک عقلی و جبر زمانه و مبارزه طبقاتی می پردازیم".
شایگان در بخش های پایانی کتاب به
غرب زدگی و از خودبیگانگی جامعه شرقی و آسیایی می پردازد، وی معتقد است که ما از
منظر و بُعد معرفتی و هرمونتیک، فرهنگ و تمدن غربی را کنکاش و واکاوی نکرده ایم و
این ریشه در جهل ما و ناآگاهی از وضعیت و روح فرهنگ غرب و غرب گرایی دارد.
البته همه انسان ها در طول تاریخ
حیاتشان دچار تغییر و تحولات بنیادی می شوند و داریوش شایگان هم از این قاعده
مستثنی نیست به طوری که تفکر انتقادی شایگان نسبت به فرهنگ غربی در دو کتاب بعدی
اش، یعنی"انقلاب مذهبی چیست؟" و "نگاه خم خورده" به مقدار
بسیار زیادی فروکش می کند که البته از این موارد مشابه در ادوار مختلف ادبیات فکری
کشورمان ایران کم نداشته ایم . . .